Birleşmiş Milletler’in en yüksek mahkemesi, ülkelerin iklim değişikliğiyle mücadelede gerekli önlemleri almadıkları takdirde uluslararası hukuku ihlal edebileceklerini duyurdu.
Uluslararası Adalet Divanı, Çarşamba günü (yerel saatle Perşembe) iklim değişikliğiyle ilgili devletlerin yükümlülüklerini ele alan tarihi bir davada tavsiye niteliğinde bir görüş sundu. Mahkeme, bu konuyu insanlık için “acil ve varoluşsal” bir tehdit olarak tanımladı.
Mahkeme başkanı Yuji Iwasawa, duruşma sırasında, “Bir devletin iklim sistemini korumak için uygun önlemleri almaması, uluslararası bir yanlış eylem teşkil edebilir,” dedi.
Mahkeme, iklim değişikliği nedeniyle zarar gören ülkelerin, yükselen sıcaklıkların yarattığı hasar için tazminat talep etme hakkına sahip olabileceğini belirtti. Ancak tazminatın ne olacağı ise “duruma göre” belirlenecek.
500 sayfayı aşan bu bağlayıcı olmayan görüş, uluslararası iklim hukukunda bir dönüm noktası olarak görülüyor.
Mahkeme, “temiz, sağlıklı ve sürdürülebilir bir çevre” hakkının insan hakkı olduğunu vurguladı. Bu durum, sürdürülebilir bir çevrenin insan hakkı olarak tanınmasıyla, devletlerin birbiriyle hesaplaşmasını ve iç hukuk davalarını mümkün kılıyor.
Dava, Pasifik adası Vanuatu tarafından başlatıldı ve 130’dan fazla ülke tarafından destekleniyor. Birleşmiş Milletler üyesi tüm ülkeler, ABD ve Çin gibi büyük sera gazı salıcıları da dahil olmak üzere mahkemenin tarafları arasında yer alıyor.
Mahkeme önünde, “Mahkemeler konuştu. Hukuk açık. Devletler HEMEN HAREKET ETMELİ” yazılı bir pankart açan iklim aktivistleri toplandı.
Mahkeme salonu, adaletin büyük salonu olarak bilinen mekânda dolup taştı. Yükselen deniz seviyelerinin tehdit ettiği savunmasız ada devletlerinin yıllarca süren lobi faaliyetlerinin ardından, BM Genel Kurulu 2023’te ICJ’den bir tavsiye görüşü talep etti.
15 yargıçtan oluşan bir panel, iki soruya yanıt vermekle görevlendirildi: Ülkelerin iklim ve çevreyi koruma yükümlülükleri nelerdir? İkincisi, hükümetlerin eylemsizliği veya eylemleri, iklim ve çevreyi önemli ölçüde zarar verirse hukuki sonuçları neler olacaktır?
Vanuatu’nun başsavcısı Arnold Kiel Loughman, mahkemede, “Tehdit boyutları yüksek. İnsanlarımın ve daha birçok insanın hayatta kalması söz konusu,” ifadesini kullandı.
2023 yılına kadar olan on yıl içinde, deniz seviyeleri ortalama 4.3 santimetre yükseldi ve bazı Pasifik bölgeleri daha fazla artış gösterdi. Küresel sıcaklıklar da fosil yakıtların kullanımı nedeniyle 1.3 derece arttı.
Vanuatu, iklim krizine uluslararası hukuki müdahale talep eden küçük devletler grubunun bir parçasıdır, ancak bu durum diğer Güney Pasifik adalarını da etkilemektedir.
Uluslararası düzeyde yapılan anlaşmaların yeterince hızlı ilerlemediğini belirten Vanuatu İklim Değişikliği Bakanı Ralph Regenvanu, aktivistlerin kendi ülkelerine karşı dava açma hakkına sahip olabileceğini ifade etti.
Bu davanın önemi, iklim eyleminin geçmişini, güncel durumunu ve geleceğini ele almasıdır. Geçmiş hedeflerle sınırlı kalmamakta, iklim krizinin kökleriyle yüzleşmeyi gerektirmektedir,” diyen Joie Chowdhury, Merkezi Uluslararası Çevre Hukuku’ndan üst düzey bir avukattır.
ABD ve Rusya gibi büyük petrol üreticisi ülkeler, mahkemenin emisyon azaltımını zorunlu kılmasını şiddetle reddetmektedir.
Ancak fosil yakıtları sürdürenler, bunun maliyetini ödeyebilir. BM Genel Sekreteri, bu hafta yaptığı özel bir röportajda, “Mahkemenin görüş vermesi, küçük ada devletleri için bir dizi hukuki zaferin sonuncusu,” dedi.
Geçtiğimiz yıl, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, ülkelerin halklarını iklim değişikliğinin sonuçlarından daha iyi koruma yükümlülüğü olduğunu belirtti. 2019’da ise Hollanda Yüksek Mahkemesi, iklim aktivistleri için önemli bir hukuki zafer kazanarak, iklim değişikliğinin olası yıkıcı etkilerinden korunmanın insan hakkı olduğunu ilan etti.
